Waar heb dat nou voor nodig?

“Waar heb dat nou voor nodig?” was de titel van de VPRO Kerstshow in 1973, geschreven door Wim T. Schippers en gezongen door Sjef van Oekel. Je vraagt je dat zelf ook wel eens af als de rekening van de garage komt na een grote beurt. Er blijken dan onderdelen te zijn vervangen waar je nog nooit van gehoord hebt, laat staan dat je weet waarvoor ze dienen. Een gemiddelde auto bestaat uit zo’n 10.000 onderdelen. Zouden die echt allemaal nodig zijn om veilig auto te kunnen rijden? Een aantal onderdelen is natuurlijk essentieel (wielen, motor) of zeer gewenst (remmen, voorruit) maar sommige onderdelen zijn of lijken overbodig. Geldt dat ook voor het immuunsysteem, heeft dat ook onderdelen die eigenlijk overbodig zijn?

Een orgaan waarvan vroeger werd gedacht dat het geen enkele functie had, en dus overbodig zou zijn, is de milt. De milt ligt links in de buikholte, vlak onder de ribbenboog. Bij een ernstig trauma, zoals bijvoorbeeld een frontale botsing, kan de milt scheuren en dat leidt tot groot bloedverlies in de buik. Vaak wordt dan de milt operatief verwijderd. Dit stopt de bloeding en redt daarmee het leven van de patiënt. Hierin onderscheidt de milt zich: bij een patiënt met een bloedend hart is operatieve verwijdering geen optie. Een milt kán dus worden verwijderd en behalve in het geval van een trauma gebeurt dat ook bij sommige andere aandoeningen. Een daarvan is sikkelcelanemie.

Bij deze ziekte zijn de rode bloedcellen abnormaal van vorm. De milt heeft als functie om het bloed te filteren en op die manier ook te oude of beschadigde rode bloedcellen te verwijderen. Bij sikkelcelanemie lijkt het voor de milt alsof álle rode bloedcellen beschadigd zijn, ze worden allemaal weggefilterd en daardoor ontstaat een ernstige bloedarmoede. Verwijdering van de milt verhelpt de bloedarmoede, het belangrijkste symptoom van sikkelcelanemie.

De milt filtert dus het bloed. Tijdens dit proces verdwijnen ook alle bacteriën die in het bloed voorkomen, ze worden opgenomen door macrofagen die zich in de milt bevinden. Hiermee is de milt belangrijk voor de afweer. Bovendien worden in de milt veel antilichamen geproduceerd, vooral tegen de zogenaamde gekapselde bacteriën. Personen zonder milt zijn daardoor dubbel gevoelig voor dit soort infecties: de gekapselde bacteriën worden niet uit het bloed weggefilterd en er worden veel minder antilichamen tegen gemaakt. Dat kan leiden tot een hevig verlopende infectie in het bloed, zelfs met een dodelijke afloop. Mensen waarbij de milt is verwijderd, moeten zich bewust zijn van het risico van een dergelijke infectie. Om die infecties te voorkomen dienen ze optimaal gevaccineerd te worden en, voor het geval plotseling koorts optreedt, antibiotica bij zich te dragen.

Heeft de milt nog meer functies? Een stekende pijn in de zij die optreedt bij lang hardlopen wordt toegeschreven aan de milt. Het extra bloed dat bij een grote inspanning nodig is zou door het samentrekken van de milt kunnen vrijkomen en dit samentrekken zou de pijn veroorzaken. Prompt waren er marathonlopers die operatief hun milt lieten verwijderen om van dit ongemak verlost te zijn. Van de gevolgen daarvan waren ze zelf en/of hun chirurg blijkbaar niet bewust. Helaas kun je ook zonder milt nog steeds pijn in je zij oplopen. Deze wordt namelijk niet veroorzaakt door samentrekking van de milt maar door ophoping van gas in de dikke darm.